2

GLOSSA. Inter cetera incarnationis Christi mysteria, quæ Isaias Propheta diligenter et aperte prænuntiat, dicit: Induam coelos tenebris etc., ex quibus verbis accipere possumus Evangelii secundum Lucam materiam, modum scribendi, finem et conditionem scriptoris. AUGUSTINUS, De cons. Evang. lib. I, cap. II. op. t. VIII, et cap. vi. Lucas enim circa sacerdotalem Domini stirpem atque personam magis occupatus videtur: unde per vitulum significatus est, propter maximam victimam sacerdotis. AMBROSIUS, Præfatione in Lucam, n. 7 et 8, Vitulus enim sacerdotalis est victima: unde bene congruit vitulo hic Evangelii liber, qui a sacerdotibus inchoavit, consummavit in vitulo, qui omnium peccata suscipiens pro totius mundi vita est immolatus; et ipsam vituli immolationem «< Lucas stylo quodam pleniore diffudit. » GLOSSA. Quia igitur passionem Christi principaliter ex

Induam cœlos tenebris, et saccum ponam operimentum eorum. Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum qui lapsus est, verbo. Erigit mane, mane erigit mihi aurem, ut audiam quasi magistrum. Isa. 50, 3.

est.

ponere Lucas intendit, hujus Evangelii materia significari potest in eo quod dicitur Induam cælos tenebris, et saccum ponam operimentum eorum: nam ad lit teram in passione Christi tenebræ factæ sunt, et in discipulis fides obscurata es HIERONYMUS. Super Isaiam, cap. LIII. Et Christus despectus erat et ignobilis quando pendebat in cruce; et absconditus est vultus ejus atque despectus, ut humano corpore divina potentia celaretur. HIERONYMUS, De viris illustribus. Sermo autem Lucæ tam in Evangelio quam in Actibus Apostolorum comptior est et sæculari redolet eloquentia : unde subditur: Dominus dedit mihi linguam eruditam. AMBROSIUS, Præfatione in Lucam, n. 1, et 4. << Nam licet Scriptura divina mundanæ evacuet sapientiæ disciplinam; quod majore fucata verborum ambitu quam rerum ratione subnixa sit; tamen si quis in Scripturis divinis etiam illa quæ imitanda

4

4 Al. omittitur index Glossæ. 2 Lucas autem occupatus apparet. » Ex cap. 11. autem per vitulum Lucas significatus

illi putant, quærat, inveniet sanctus << enim >> Lucas velut quemdam historicum ordinem tenuit, et plura nobis gestorum Domini miracula revelavit; ita tamen ut omnes sapientiæ virtutes Evangelii ipsius complecteretur historia. Quid enim præcellentius ad sapientiam naturalem, quam quod Spiritum sanctum creatorem etiam dominicæ incarnationis extitisse reseravit? Docet moralia, in eodem libro, quemadmodum « scilicet » amare inimicum debeam; docet et etiam rationalia, cum lego quoniam qui fidelis est in minimo, et in magno fidelis est. EUSEBIUS In ecclesiastica Historia lib. III, cap. IV. Is ergo genere quidem Antiochenus, arte medicus secundum hanc medicinam quam ex Apostolorum vel societate vel traditione susceperat, duos nobis medicinales libros, quibus non corpora sed animæ curentur explicuit unde sequitur: Ut sciam sustentare eum qui lapsus est verbo. HIERONYMUS, Super Isaiam cap. L. Dicit enim se a Domino accepisse sermonem quomodo lapsum errantemque populum sustentet, et revocet ad salutem. GRECUs Expositor. Cum autem Lucas bonæ idolis esset et capacitatis strenuæ, et græcorum scientiam consecutus est: grammaticam siquidem atque poesim adeptus perfecte,

rethoricam autem et persuadendi lepores assecutus ad plenum, neque philosophiæ muneribus caruit; denique et medicinam acquirit et quoniam naturæ velocitate satis de humana gustaverat sapientia, ad altiorem convolat. Accelerat igitur ad Judæam, et visibiliter et verbo tenus Christum adit. Cumque veritatem cognosceret, verus efficitur Christi discipulus, plurimum magistro commoratus. GLOSSA. Unde subditur, Erigit mane, quasi a juventute ad sæcularem sapientiam; mane erigit mihi aurem ad divina, ut audiam quasi magistrorum, scilicet ipsum Christum. EUSEBIUS, In eccles. Histor. lib. III, cap. IV. Tradunt autem, quod Evangelium suum ex Pauli ore conscripserit, sicut Marcus quæ ex Petri ore fuerant prædicata conscripsit. CHRYSOSTOMUS, Super Matthæum hom. IV. Uterque autem eorum magistrum imitatus est; hic quidem Paulum super flumina fluentem, ille autem Petrum breviloquio studentem. AUGUSTINUS, De consen. Evang. lib. IV, cap. VIII. op. t. IX p. 9. Eo autem tempore scripserunt quo non solum ab Ecclesia Christi, verum etiam ab ipsis adhuc in carne manentibus Apostolis probari meruerunt.

5

Et hæc proœmialiter dicta sufficiant.

D

Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem quæ in nobis completa sunt rerum, sicut tradiderunt nobis qui ab initio ipsi viderunt, et ministri fuerunt sermonis : visum est et mihi, assecuto a principio omnia diligenter, ex ordine tibi scribere, optime Theophile, ut cognoscas eorum verborum, de quibus eruditus es, veritatem.

1. Fuit in diebus Herodis regis Judææ sacerdos quidam, nomine Zacharias, de vice Abia; et uxor illius de filiabus Aaron, et nomen ejus Elisabeth. Erant autem justi ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine querela. Et non erat illis filius, eo quod esset Elisabeth sterilis, et ambo processissent in diebus suis.

2

1. EUSEBIUS, In ecclesiastica Historia" lib. III, cap. iv. Lucas in initio Evangelii sui, causam cur scripserit indicavit, videlicet quoniam multi alii temere præsumpserant enarrare res quæ sibi magis erant ad liquidum compertæ : et hoc est quod dicit: Quoniam quidem multi conati sunt ordinare narrationem rerum. AMBROSIUS, Super Lucam, lib. I, n. 1 et 2. Nam sicut multi in Judæorum populo divino infusi Spiritu prophetaverunt, alii autem pseudoprophetæ erant potius quam Prophetæ ; sic et nunc in novo testamento multi Evangelia scribere conati sunt, quæ boni nummularii non probarunt: et aliud quidem fertur Evangelium quod duodecim scripsisse dicuntur ausus est etiam Basilides Evangelium scribere: fertur aliud

« suo conatu. >>

3

Non sic expresse Eusebius, aut his expresse verbis, etsi æquivalente sensu. Ex edit P. Nicolai. 2 ... In illo populo. >> « Connumerans... ordinaverint... texuerint. » • AL. donantur. » Sic codd. Parm. addit: Al. omittitur: « sine conatu. » - TITUS Bostrensis in proam. Lucæ. Ex edit. P. Nicolai. 8 ORIGENES hom. I in Lucam. Hæc simul cum prædictis quæ sunt in Tito ut habentur tom. II Bibliothecæ PP. Græcorum editiones aliæ sub unius Origenis nomine confunde

6

5

3

secundum Thomam, et aliud secundum Matthiam. BEDA, Sup. Luc. lib. I, ibid. Multos ergo eos non tam numerositate quam hæreseos multifariæ diversitate 3 commendat, qui non Spiritus sancti munere donati, sed vacuo labore conati, magis ordinaverunt narrationem, quam historiæ texuerunt veritatem. AMBROSIUS, Sup. Luc. lib. I, n. 3 et 4. P. L. c. xv, col. 1534, « Qui enim conatus est ordinare, suo labore conatus est, nec implevit : » << sine conatu sunt enim donationes et gratia Dei, quæ ubi se infuderit, rigare consuevit, ut non egeat sed redundet scriptoris ingenium : » et ideo bene dicit: Rerum quæ in nobis completæ sunt, vel quæ in nobis redundant: quod enim redundat, nulli deficit et de completo nemo dubitat, cum fidem effectus astruat, exitus prodat. » ORIGENES", hom. I, In Lucam. Dicit autem, Rerum, quia non secundum phantasiam, juxta hæreticos, exercuit Jesus carnalem ipsius adventum; sed cum veritas esset, revera negotium prosecutus est. Affectum autem suum indicat ex hoc quod ait: Quæ in nobis completæ sunt; idest, quæ in nobis manifestissime sunt ostensæ certa enim fide et ratione cognoverat, neque in aliquo fluctuabat. CHRYSOSTOMUS. Evangelista autem non solum testimonio contentus est proprio; sed ad Apostolos totum re

bant omittebantque appendicem de græca voce Tεπλnроpорnμévoν, quam reponimus, quia editio Antuerpiensis eam habet et Romana insuper, an. 1570, et Veneta Nicolini, paulo aliis tamen verbis, ut in textu videre est; sed has editiones, ut alias notavimus, non consuluit P. Nicolai..

Sic A, B, C, D, edit. Venetæ an. 1521, et an. 1584, et ed. Antuerpiensis, an. 1569. Parm. addit: « id enim quod græce legitur πεπληροφορημένον (peplirophorimenon) uno verbo latinus sermo non explicat.

D

fert, inde robur venatur sermoni; et ideo subdit: Sicut tradiderunt nobis qui ab initio ipsi viderunt. EUSEBIUS, In eccle. Histor. lib. III, cap. iv. Certus est quod veritatem, vel Paulo exponente vel aliis Apostolis qui ab initio ipsi viderant vel sibi tradiderant, consecutus sit. CHRYSOSTOMUS. Dicit autem, Viderunt, quia hoc maxime robur nanciscitur credulitatis, quod addiscitur ab his qui præsentialiter viderunt. ORIGENES, hom. I in Lucam. Palam est autem quod cujusdam doctrinæ finis est ipsa doctrina, sicut geometriæ; alterius vero doctrinæ finis in opere computatur, sicut medicinæ : et ita est in sermone Dei. Et ideo postquam significaverat scientiam ex hoc quod dixerat, Ipsi viderunt, demonstrat opere ex hoc quod sequitur: Et misistri fuerunt sermonis vel verbi. AMBROSIUS, Sup. Luc. lib. I, n. 5. << Non congruit ista locutio, ut majus mysterium Verbi quam auditum esse credamus; sed quia non prolativum verbum, sed substantiale significatur, non vulgare verbum, sed cœleste intelligamus, cui Apostoli ministrarunt. »>CYRILLUS. Quod autem dicit, hujus Verbi visores. fuisse Apostolos, concordat cum Joanne, qui dicit cap. I: « Verbum caro factum. est, et habitavit namque, mediante carne, visibile factum est. AMBROSIUS, Sup. Luc. lib. I, n. 5, P. L. t. xv, col. 1536. « Non solum »> autem « secundum corpus viderunt Dominum, sed etiam secundum Verbum. Viderunt enim Verbum, qui cum Moyse et Elia viderunt gloriam Verbi; alii non viderunt, qui corpus tantummodo videre potuerunt. » ORIGENES, ut supra. Et in Exodo quidem scriptum est, cap. xx: << Populus videbat vocem Domini: » vox autem auditur potius quam videtur. Sed propterea ita scriptum est, ut ostenderetur nobis, aliis videri oculis vocem Domini, quibus illi aspiciunt qui merentur. Porro in Evangelio non vox cernitur, sed sermo, qui voce præstantior est. THEOPHYLACTUS *. Ex hoc enim manifeste innuitur quod Lucas non fuit discipulus ab initio, sed processu temporis alii autem fuerunt discipuli ab initio, ut Petrus, et filii Zebedæi. BEDA, ubi sup. col. 308. Et tamen Matthæus quoque et Joannes in

་

multis quæ scriberent, ab his qui infantiam, pueritiam, genealogiamque ejus scire et gestis interesse potuerant, audire opus habebant. » ORIGENES, ubi supra. Deinde facultatem scribendi replicat : quoniam ea quæ scripsit, non rumore cognoverit, sed ab initio fuerit ipse consecutus: unde sequitur: Visum est et mihi, assecuto a principio omnia diligenter, ex ordine tibi scribere, optime Theophile. AмBROSIUS, Sup. Luc. lib. I, n. 10 et 11. «Cum dicit, Visum est mihi, non negat Deo visum a Deo enim præparatur vo-x luntas hominum. Prolixiorem » autem « hunc Evangelii librum quam ceteros esse nemo dubitaverit ; et ideo non ea quæ falsa sunt, sed quæ vera, sibi vindicat: et ideo dicit: Assecuto» quidem « omnia visum est scribere: non omnia, sed ex omnibus quia quæ fecit Jesus si scribantur omnia, nec ipsum mundum capere arbitror. Consulto autem quæ ab aliis sunt scripta præteriit, ut propriis quibusdam singuli» Evangeliorum « libri mysteriorum gestorumque miraculis eminerent. » THEOPHYLACTUS, ubi supra. Scribit autem ad Theophilum virum inclytum, fortassis et principium, quia quod dicit, Cratiste, idest optime, sive strenue, non dicebatur nisi principibus et præsidibus; sicut et Paulus Festo præsidi dixit Act. xIx: « optime Feste.» BEDA, ubi sup. « Theophilus autem interpretatur amans Deum vel amatus a Deo. Quisquis ergo amat Deum, sive a Deo se desiderat amari, ad se scriplum putet Evangelium, et ut sibi datum munus, sibique commendatum pignus conservet. Non autem novorum quorumlibet eidem Theophilo et velut ignotorum ratio pandenda; sed eorum de quibus eruditus est, verborum promittitur veritas exprimenda, » cum subditur: Ut cognoscas eorum verborum de quibus eruditus es, veritatem, « scilicet, ut quo quid ordine a Domino gestum dictumve sit, agnoscere queas. » CHRYSOSTOMUS. Vel aliter. Ut certitudinem habeas, et securus existas, quæ auditu perceperas, prospiciens in scriptura. THEOPHYLACTUS, IN prolog. Evangelii Lucæ. Plerumque enim cum sine scripto aliquid dicitur, calumniantur illud quasi falsum; cum vero quis

6