καὶ προεμηνύσαμεν λόγον ὄντα, οὗ πᾶν γένος ἀνθρώπων μετέσχε καὶ οἱ μετὰ λόγου βιώσαντες, Χριστιανοί εἰσι. κ. λ. “ Chris“ tum esse primogenitum Dei edocti sumus; ipsumque Rationem esse, cujus universum hominum ge"nus est particeps, antea ostendimus. Et quicunque “ cum ratione vixere, Christiani sunt, &c.” Plenius vero sensum suum aperit Justinus in Apologia, quæ in vulgatis editionibus Prima censetur ; ubi verba faciens de philosophis quibusdam inter gentes, qui propterea quod præclara nonnulla de moribus dià To ἐμφύτον παντὶ γένει ἀνθρώπων σπέρμα τοῦ λόγου tradiderint, odio apud suos habiti fuerunt, atque Heracliti iterum, quin et Musonii cujusdam, qui sua ætate floruit, exempla producens, mox subjungit, Ὡς γὰρ ἐσημάναμεν, πάντας τοὺς κἂν ὁπωσδήποτε κατὰ λόγον βιοῦν σπουδάζοντας καὶ κακίαν φεύγειν, μισεῖσθαι ἀεὶ ἐνέργησαν οἱ δαίμονες. οὐδὲν δὲ θαυμαστὸν, εἰ τοὺς κατὰ σπερματικοῦ λόγου μέρος, ἀλλὰ κατὰ τὴν τοῦ παντὸς λόγου, ὅ ἐστι Χριστοῦ, γνῶσιν καὶ θεωρίαν, πολὺ μᾶλλον μισεῖσθαι οἱ δαίμονες ἐλεγχόμενοι ἐνεργοῦσιν. i. e. “ Nam ut omnes, quemad" modum significavimus, qui qualicunque pacto juxta "rationem vivere et pravitatem fugere studuerunt, "odio haberentur, genii maligni semper vi sua et " opera effecerunt. Minime vero id mirandum vide"tur, si eos, qui juxta partem aliquam seminalis “ rationis mores suos conformant, periculis objiciant ; "verum et secundum universæ Rationis et Verbi, « hoc est Christi, notionem et contemplationem vi"ventes in longe majora odia ope et opera sua con

66

n Pag. 46. [Apol. II. 8. p. 94.]

Ο

αει

Supplendum hic esse ex præcedentibus, βιοῦν σπουδάζοντας, ex Sylburg. not. in locum, in margine monuit doctissimus Bullus. Sed de hoc vide annotationem nostram in hunc Justini locum pag. 20. nuperrimæ editionis Oxoniensis, num. 2. GRABE.

"jicere dæmones coarguuntur." Vides hic, quo sensu Justinus Heraclitum, ejusque similes, Christianos appellaverit, nempe quod JUXTA PARTEM ALIQUAM SEMINALIS RATIONIS MORES SUOS CONFORMAVERINT, ET QUALICUNQUE PACTO JUXTA RATIONEM VIXERINT, ET PRAVITATEM FUGERE STUDUERINT; quos ea propter longo satis intervalló disjungit a vere Christianis, QUI SECUNDUM UNIVERSÆ RATIONIS ET VERBI, HOC EST CHRISTI, NOTIONEM ET CONTEMPLATIONEM VIVUNT. Si quis vero suspicetur, sensisse Justinum, posse hominem sola nativæ rationis ope ad eam Dei cognitionem pervenire, quæ ad vitam ac beatitudinem cœlestem atque æternam assequendam sufficiat, audiat ipsum pro se loquentem in Parænetica Oratione ad Græcos, quæ his verbis clauditur P; Пavτaxótev Toívvv εἰδέναι προσήκει, ὅτι οὐδαμῶς ἑτέρως περὶ Θεοῦ ἢ τῆς ὀρθῆς θεοσεβείας μανθάνειν οἷόν τε ἢ παρὰ τῶν προφητῶν μόνον, τῶν διὰ τῆς θείας ἐπιπνοίας διδασκόντων ὑμᾶς q. i. e. “ Undequaque ergo et modis omnibus scire convenit, "nullo plane pacto aliter aut aliunde de Deo, vel de "recto Dei cultu, disci quidquam posse, quam a

66

prophetis solis, qui divina inspiratione inflati vos "docent et instituunt." Expressa itidem sunt ejusdem verba in Epistola ad Diognetum '; 'Avρúv dè οὐδεὶς (τὸν Θεὸν) οὔτε εἶδεν, οὔτε ἐγνώρισεν αὐτὸς δὲ ἑαυτὸν ἐπέδειξεν· ἐπέδειξε δὲ διὰ πίστεως, ᾗ μόνῃ Θεὸν ἰδεῖν συγκεxwpntai. “Nemo mortalium Deum vel vidit vel cog"novit; sed ipse seipsum ostendit; ostendit autem

per fidem, cui soli Deum videre concessum est."

6. Ad quartum atque ultimum Episcopii argu

P Pag. 37. [p. 35.]

r

Pag. 499. [§. 8. p. 238.]

9 [Melius in ed. Bened. μãs.]

83

mentum venio, quod sic procedit; "Si quis," inquit, scripta Justini, atque in primis Dialogum istum

66

66

66

66

(qui scilicet Trypho inscribitur) accurate legat, vi"debit, Justinum Christum quidem Deum ac Do"minum agnoscere, sed passim negare ipsum esse "Creatorem universi, atque adeo alium a Creatore universi, et non persona tantum, sed natura, etsi "non you, ab eo distinctum ac diversum adserere. "Quod si ita est, utique mirum non debet videri, si eos, qui eum non præextitisse cæteris rebus omni“bus, aut creatum et factum in principio, sed in tempore ex hominibus genitum ac natum crede"bant, ex genere suo censuit. Nec enim tam ingens est distantia inter istas opiniones, ut prop"terea schisma faciendum sit. Utrinque enim Chris"tus statuitur creatura, sed de tempore tantum, quo` "existere cœpit, quæstio est." Resp. Papæ ! quid sibi volunt verba ista, "Justinum passim negare, "Christum esse Creatorem universi ?" An iis voluit Episcopius, Justinum negare, per Christum (h. e. per unigenitum atque ante omnia sæcula existentem Dei Filium, qui post assumptam carnem Christus dictus est) res omnes creatas ex nihilo eis tò eiva productas fuisse? atqui id falsissimum est. Contra enim Justinus rerum omnium creationem Filio Dei passim attribuit, ut opus ipsi cum Deo Patre commune. Sic v. g. in Apologia, quæ in editionibus Prima dicitur, prius de Deo Patre locutus, hæc de Filio subjungits: Ὁ δὲ υἱὸς ἐκείνου, ὁ μόνος λεγόμενος κυρίως υἱὸς, ὁ λόγος πρὸ τῶν ποιημάτων, καὶ συνὼν καὶ γεννώμε νος, ὅτε τὴν ἀρχὴν δι ̓ αὐτοῦ πάντα ἔκτισε καὶ ἐκόσμησε, κ. λ. i. e. "Porro Filius ejus, qui solus proprie dicitur Fi

Pag. 44. [Apol. II. 6. p. 92.]

66

66

~

66

lius, Verbum simul cum illo ante creaturas existens, “et nascens, cum primitus per ipsum cuncta creavit "et ornavit, &c." Itidem in Dialogo cum Tryphonet; ̓Αλλὰ τοῦτο τὸ τῷ ὄντι ἀπὸ τοῦ Πατρὸς προβληθὲν γέννημα πρὸ πάντων τῶν ποιημάτων συνῆν τῷ Πατρὶ, καὶ τούτῳ ὁ Παν τὴρ προσομιλεῖ “ Verum hæc ipsa revera a Patre edita "progenies ante creaturas omnes Patri coexistit, et cum eo Pater colloquitur:" nempe in verbis illis, quæ paulo ante citaverat, "Faciamus hominem, &c." Et in Epistola ad Diognetum" docet, Filium Dei non esse ὑπηρέτην τινὰ, “ ministrum aliquem,” ἀλλ ̓ αὐτ τὸν τὸν τεχνίτην καὶ δημιουργὸν τῶν ὅλων, " ipsum Opificem "et Creatorem universi." Nunquid igitur "Crea"torem universi" personaliter, ut loquuntur, sumpsit Episcopius, quatenus Creator universi titulus est Dei Patris, qua is est any cóτηTOs, fons divinitatis, adeoque operationum omnium divinarum? Si hoc voluit, fatemur Justinum negare (quod et semper negavit ecclesia catholica) Christum esse Deum Patrem. Fuit dogma illud singulis ætatibus, in diversorum nominum hæreticis ab ecclesia damnatum. Verum pergit Episcopius, additque, Justinum passim adserere, Christum (nempe in excellentiori sua natura, qua ante sæcula extitit) alium esse a Creatore universi, h. e. Deo Patre, ac non persona tantum, sed et natura ab eo distinctum ac diversum, adeoque puram putam esse creaturam. Certe qui hanc Justino hæresin serio ascribit, is optimi Patris scripta nunquam accurate legisse judicandus est. Tantum enim abest, ut Justinus passim adserat, Christum alium esse a Deo Patre natura, adeoque puram putam creaturam, ut sat sciam, ne unum qui

dem locum ex eo proferri posse, in quo id ipsum adserat. Imo contra in locis ex Apologia prima et ex Dialogo cum Tryphone modo citatis, rov λóyov sive Filium Dei, ut proprie dictum, h. e. verum ac naturalem Dei Filium, a creaturis, iisque quæ a Deo facta sunt omnibus, manifeste discernit, ipsique coæternam cum Deo Patre existentiam attribuit. Et in loco ex Epistola ad Diognetum allato, Filium Dei væŋρéτη, ministrum, h. e. creaturam esse diserte negat. Quo autem sensu idem Justinus alibi, cum aliis Patribus primævis, Filium Dei dixerit impérηy, ministrum, Dei Patris; adeoque oikovoμíav quandam ipsi tribuerit, quæ majestati Dei Patris minime conveniret; qua scilicet a mundi primordio sæpius in terras descenderit, atque in specie visibili cum viris sanctis collocutus fuerit; fuse explicavimus in nostra Fidei Nicænæ Defensione IV. 2. 2. [p. 704.] et cap.3. §.4,5; Porro in eadem ad Diognetum Epistola Filius Dei ab Justino dicitur, ὁ ἀεὶ, σήμερον υἱὸς λογισθείς, “ ille semper existens, qui hodie Filius habitus est." Sie etiam in Oratione Parænetica ad Græcos y observat Justinus, Angelum, qui Mosi in rubo apparuit, quem ubique contendit Dei fuisse Filium, se dixisse Tou ovτa, "eum qui est ;" ac deinde expresse notat istam descriptionem τῷ ἀεὶ ὄντι Θεῷ προσήκειν, “ semper ex"istenti Deo convenire." Certe qui hæc scripsit, is creaturam esse Dei Filium minime somniavit.

66

σε

X

7. Denique sanctus martyr rò óμooúσov Filii (etsi ipsa voce nuspiam de Filio Dei utatur) passim adserit; ipsum esse verum, germanum, genuinum, ex ipsa Dei Patris essentia progenitum Dei Filium affirmans; qui eo nomine juxta cum Deo Patre Deus

* Prope finem. [§. 11. p. 240.] y Pag. 19, 20. [§. 20, 21. p. 21.]